| Sedef | Mantar | Sac dökülmesi | Vitiligo | Kanser | Yara ve Tedavi Yolları | Cilt bakımı | Linkler |
|
|
|||||||
|
SEDEF HASTALIĞI:
Psoriasis, Grekçe
kaşıntı anlamına gelen 'psora' kelimesinden köken alır. Sedef hastalığı olarak
da bilinir. Hastalığın bulunduğu deri bölgesi kızarık hale gelir. Üzerinde kalın
gümüş renkli kabuklanmalar oluşur. Saçlı deri, diz, dirsek ve sırtın alt kısmı
sıklıkla tutulan bölgelerdir.
Bazı vakalar kişinin hastalığının farkında olmayacak kadar hafif seyirlidir.
Diğer taraftan vücudun büyük bir kısmını tutacak şekilde şiddetli seyredebilir.
Bu çok şiddetli vakalarda bile yararlı tedavi metodları vardır.
Sedef hastalığı aynı ailenin birden fazla bireyinde görülebilmesine rağmen
bulaşıcı değildir. Toplumda hastalığın görülme sıklığı yüzde 1 ila 3 arasında
değişmektedir.
Sedef hastalığının sebebi nedir?
Sebep bilinmemektedir.
Bununla birlikte güncel araştırmalar kanda bulunan akyuvarlardaki bir
anormalliğin iltihabi olayı tetiklediğine ve hastalığın gelişime yol açtığına
işaret etmektedir. İltihaptan dolayı deri üç dört günde bir dökülür. Bu
normalden yedi sekiz kat daha hızlıdır.
Hastalar deride kaşıma, yolma, yaralanma veya aşırı güneş yanığından 10-14 gün
sonra beneklenme tarzında yeni plakların ortaya çıktığını farkeder. Sedef
hastalığı aynı zamanda, streptokoksik boğaz iltihabı gibi bazı infeksiyonlardan
sonra, bazı ilaçların alımıyla birlikte aktivite kazanabilir. Alevlenmeler kış
aylarındadır çünkü deri kurur ve güneş ışığı azalmıştır.
Sedef hastalığının tipleri:
Hastalık çeşitli formlarda görülebilir. Bu formlar hastalığın şekli, şiddeti, devam etme süresi, yerleşim yeri açısından farklı özellikler taşır. En sık görülen formda başlangıçta küçük kırmızı bir kabarıklık vardır.Giderek genişleme ve kabuklanmalar ortaya çıkar. Kabuklar kaldırıldığında altta küçük kırmızı kanama alanları görülür.
Nasıl teşhis konulur:
Bir deri hastalıkları uzmanı fizik muayene ile sedef hastalığını kolaylıkla teşhis edebilir. Eğer şüphe varsa biyopsi ile kesinleştirilir.
Nasıl tedavi edilir:
Amaç iltihabi durumu
azaltmak ve derinin kabuklanıp dökülmesini kontrol altına almaktır. Nemlendirici
krem ve losyonlar deri üzerindeki pulların giderilmesine ve kaşıntının kontrol
edilmesine yardımcı olur. Sedef hastalığının tedavisinde özel bir diyet
uygulaması gerekmemektedir.
Tedavi, hastanın genel sağlığı, yaşı, yaşam tarzı ve sedefin şiddeti göz önünde
bulundurularak planlanır. Çeşitli tip tedavilere gerek duyulabilir ve doktorun
önerdiği kontrollere riayet etmek gereklidir.
Doktor, hastalıklı deri üzerine uygulamak üzere kortizon benzeri ürünler,
sentetik vitamin D, katran veya antralin içeren ilaçlar reçete edebilir. Bunlar
tabii güneş ışığı veya ultraviyole ışığı ile birlikte kullanılabilir. Sedef
hastalığının en ağır formlarının tedavisinde ağızdan alınacak olan ilaçlara
ihtiyaç duyulabilir. Bu tedaviye ilave olarak güneş ışığı önerilebilir.
Hastaların pek çoğu güneş ışığından fayda görür. Ancak bu uygulama esnasında
dikkatli olunmalıdır. Güneşte aşırı kalmak hastalığı alevlendirebilir. Tabii
güneş ışığına benzer bir ışığın kullanıldığı ultraviyole tedavisi muayenehane
veya hastane koşullarında bir deri hastalıkları uzmanı tarafından uygulanabilir.
Tedavi tipleri:
Steroidler
(Kortizon)
Kortizon içeren krem, merhem veya losyonlar pek çok hastada
hastalığın geçici olarak ortadan kaldırılmasına yardımcı olur. Genital bölge,
kasıklar ve yüz gibi hassa bölgelerde gücü daha zayıf olan kortizon türleri
tercih edilmelidir. Daha güçlü kortizonlar saçlı deri, diz ve dirsekler, avuç ve
ayak tabanları gibi bölgelerde kullanılmalıdır. Bu bölgelerde etkinin daha da
artırılması için ilaç sürüldükten sora üzeri ince bir naylon film ile
kapatılabilir. Bunlar bir deri hastalıkları uzmanı kontrolünde dikkatle
kullanılacak ilaçlardır. Güçlü kortizon içeriği olan ilaçların yan etkileri
arasında, ciltte incelme, damarlarda genişleme ve deride renk değişiklikleri
sayılabilir. Bu ilaçların ani olarak kesilmesi hastalığın alevlenmesine neden
olabilir. Tedavi devam ederken aylar sonra kortizon içeren ürünlere karşı direnç
gelişebilir.
Deri hastalıkları uzmanı tedaviye çok direnç gösteren bölgeler içine kortizon
enjekte edebilir. Yan etkilerden kaçınmak için bunun küçük miktarlarda yapılması
gerekir.
Saçlı
deriye uygulanan tedavi
Saçlı deride bulunan sedef hastalığının tedavisi, hastalığın
şiddetine, saçık uzunluğuna ve hastanın yaşam tarzına göre planlanır. Reçete ile
veya reçetesiz alınabilen çok sayıda şampuanlar ve solüsyonlar bulunmaktadır.
Bunlardan pek çoğu katran ve kortizon içerir. Hasta saçlı derisini sert bir
şekilde şampuanlamaktan ve şiddetle kaşımaktan kaçınmalıdır.
Antralin
Kalın kabuklu sedef yaralarının tedavisinde tercih edilen bir
ilaçtır. Deriyi tahriş edebilir yine deriyi ve giysileri geçici olarak
boyayabilir. Yeni ürünler ve tedavi metodları bu yan etkileri azaltmıştır.
Vitamin D
Kalsipotrien sentetik bir vitamin D türevidir. Hastalığı belirli
bölgelere sınırlı kişilerde diğer tedavilerle birlikte kullanılabilir. Yan
etkilerinden korunmak maksadıyla belirli miktarlarda kullanmak gerekir. Normal
vitamin D'nin tedavide bir yararı yoktur.
Retinoidler
A vitamini türevi kremlerdir. Tek başlarına veya kortizon içeren kremlerle
birlikte kullanılabilir. Gebe veya gebe kalma ihtimali olan kadınlarda
kesinlikle kullanılmamalıdır.
Kömür
katranı
Yüzyıllardır sedef hastalığının tedavisinde kullanılmaktadır. Günümüzde
geliştirilmiş
ürünler daha rahat kullanılmaktadır.
Goeckerman
tedavisi
Hastalığın ağır formlarında kömür katranı ve ultraviyole ışığının birlikte
kullanılmasıdır. Tedavi özel merkezlerde günlük olarak uygulanır. Ultraviyole
ışığa maruziyet süresi hastalığa ve kişinin hassasiyetine göre değişir.
Işık
tedavisi
Güneş ışığı ve ultraviyole ışık deri hücrelerinin gelişme hızını azaltır. Bunlar
deri kırışıklığına, göz hasarına ve deri kanserine sebep olabilmelerine rağmen
doktor kontrolünde uygulandıklarında oldukça etkili ve güvenlidirler. Vücut
yüzeyinin tamamında sedef hastalığı olan bireylere özel odalar sayesinde tüm
vücutlarına ışık uygulanabilir. Sıcak iklimlerde yaşayan kişilere güneş banyosu
önerilebilir. Bu tür ışık tedavilerinden önce mutlaka bir deri hastalıkları
uzmanının tavsiyesi alınmalıdır.
PUVA
Sedef hastalığı diğer tedavilere cevap vermez ve yaygınlaşırsa
vakaların %85-90'ında bu tedavi metodu etkilidir. İsim psoralen UVA
kelimelerinin birleşmesinden oluşur. Hasta Psoralen isimli ilacı içer ve özel
bir ultraviyole formu olan UVA'ya dikkatle ölçülmüş miktarlarda maruz bırakılır.
Tedavi 2 ila 3 ay içerisinde yaklaşık 25 kez uygulanır. Sedef hastalığını
kontrol altında tutabilmek için yılda yaklaşık 30-40 kez uygulama yapılmasına
ihtiyaç vardır. Alınan psoralen maddesi gözün lens kısmında birikeceği için
hastalar tedavi alırlarken güneş batıncaya kadar UVA geçirmeyen güneş gözlükleri
kullanmalıdır. Uzun süre uygulanan PUVA tedavisi deri yaşlanması, kırışıklık ve
kanser gelişim riskini artırır. Deri hastalıkları uzmanları PUVA tedavisini
dikkatle takip etmelidir.
Methotreksat
Kanser tedavisinde ağızdan kullanılan bir ilaçtır. Diğer tedavi metodlarının
yetersiz kaldığı durumlarda sedef hastalığının hızla gerilemesini sağlar.
Özellikle karaciğer üzerinde yan etkileri olduğu için düzenli aralıklarda kan
testleri yapılmalıdır. Akciğer filmi ve nadiren karaciğer biyopsisi gerekebilir.
Midede rahatsızlık hissi, bulantı, baş dönmesi ve sersemlik diğer yan
etkileridir.
Retinoidler
Ağızdan alınan A vitamini türevi ilaçlardır. Şiddetli sedef hastalığının
tedavisinde tek başlarına veya ultraviyole ışığı ile birlikte kullanılabilir.
Deride, gözlerde ve dudaklarda kuruma, kan yağlarında yükselme, ince kemik
çıkıntı oluşumu yan etkileri arasında sayılabilir. İlaç doğacak çocukta çeşitli
arazlara yol açacağından, gebe kadınlarda, tedavi esnasında gebe
kalabileceklerde veya tedavi kesildikten sonraki 3 yıl içinde gebe kalmayı
planlayan kadınlarda kesinlikle kullanılmamalıdır. İlaca başlanan bireylerde
düzenli kan testleri yapılmalıdır.
Siklosporin
Vücudun bağışıklık sistemini baskılayıcı bir ilaçtır. Organ nakli (karaciğer,
böbrek vb) yapılmış kişilerde vücudun nakledilen organı reddetmemesi amacıyla
kullanılır. Diğer tedavi metodları yetersiz kaldığı durumlarda şiddetli sedef
hastalığında kullanılır. Böbrek yetmezliği, kan basıncında artış gibi potansiyel
yan etkilerinden dolayı düzenli aralıklarla yapılan kan testleri ile takip
edilmelidir.
Araştırma
safhasında olan tedavi metodları
Yukarda anlatılan tedavilerin hastalığın kontrolünde büyük yararı
olmasına rağmen, hiçbir tedavi metodu hastalığı bir daha ortaya çıkmayacak
şekilde tedavi etmeye imkan vermemektedir. Son yıllarda özellikle bağışıklık
sistemi üzerinde etki gösteren ilaçlar üzerinde çalışmalar yapılmaktadır.
Özellikle hastalığın sebebinin tam olarak tespit edilmesi tedavideki yeniliklere
de ışık tutacaktır.
Sedef hastalığı fotoğrafları
Soru: Sedef (Psoriasis) nedir?
Sedef, toplumun %1-3’ ünü etkileyen
süreklilik göstern bir deri hastalığıdır. Bir alerji ya da mikrobik bir hastalık
değildir. Ömür boyu süren alevlenme ve iyileşme dönemleri olan bir hastalıkıtr.
Sedef bir kaç döküntü ile sınırlı olabilir veya deriyi orta-yaygın derecede
tutabilir. Çoğu insan için sedef hafif seyretmeye meyillidir.
Soru: Sedefin sebepleri nelerdir?
Hiç kimse sedefin sebebini tam olarak bilmiyor, fakat bugün araştırmacıların çoğu bağışıklık sistemi ile ilişkili olduğu kanaatindedirler. Sedefde bağışıklık sistemi her nasılsa tetiklenmiştir, bu da deri hücrelerinin büyümesini hızlandırır. Normal deri hücreleri 28-30 günde olgunlaşır ve deri yüzeyinden fark edilmeden dökülür. Fakat sedef hastalığında deri hücreleri sadece 3-4 günde olgunlaşır ve hücreler yüzeyde yığılarak deriden kalkık kırmızı lezyonları oluşturur.
Soru: Kimler sedefe yakalanır?
Sedef, kadınlarda erkeklerden biraz daha sık görülür. Çoğunlukla 15-35 yaş arasında ortaya çıkar. Bununla birlikte bebekler ve yaşlılar dahil herhangi bir yaşda görülebilir.
Soru: Sedef tanısı nasıl konur?
Sedef için özel bir kan testi veya tahlili
yoktur. Teşhis genellikle doktor tarafından derinin muayenesi ile konur.
Nadiren, deri biyopsisi gerekir. Tırnaklarda küçük çukurcukların varlığı sedefin
göstergesidir.
Soru: Tüm sedefler birbirine benzer mi?
Hayır. Sedefin değişik şekilleri vardır.
Çocuklardaki hastalık ile erişkinlerde ve yaşlılardaki hastalık, farklı
özellikler gösterebilir. Çocuklarda yeni başlamış olduğu için küçük çaplı ve
kırmızı renkli, üzeri kepekli belirtiler görülür. Erişkinlerde her tür belirti
görülmekle birlikte, genellikle çocuklardakilere benzeyen daha büyük çapta
belirtiler vardır. Yaşlılarda ise, hastalık uzun süreden beri devam ettiği için
daha büyük çapta, çocuklardakine oranla daha soluk renkte ve üzerinde kepekten
çok deri kalınlaşması halinde belirtiler görülür. Ancak hastalığın alevlendiği
dönemlerde, yaşlılarda bile kırmızı ve kepekli belirtiler ortaya çıkar.
Sedef hafif dereceden ortaya ve sakatlığa yol açaçak derecede ciddi
seyredebilir.
Soru: Sedef bulaşıcı mıdır?
Hayır. Sedef bulaşıcı değildir. Yakalanabileceğiniz veya geçirebileceğiniz bir hastalık değildir. Sedef lezyonları göze hoş görünmeyebilir, fakat mikrobik bir hastalık veya açık bir yara olarak düşünülmemelidir. Sedefli bir kişi, diğer insanların sağlığını tehdit etmez.
Soru: Sedef vücudun nerelerini tutar?
Sedef, en sık saçlı deri, diz, dirsek ve gövdeyi tutar. Fakat tırnaklar, el ayaları, ayak tabanları, genital bölge ve yüz (nadirdir) dahil her yerde görülebilir. Lezyonlar genellikle simetriktir, yani vücudun sağ ve sol taraflarında aynı yerde ortaya çıkarlar.
Soru: Sedef saç döker mi?
Sedef hastalığı saç dökülmesine yol açmaz. Ancak saçı çevreleyen çok kalın kabukları sökmeye çalışırken saçlarınız dökülebilir. Ayrıca bazı ilaçlar da geçiçi saç dökülmesi yapabilir.
Soru: Sedefin diyeti var mı?
Özel bir diyeti yok. Balık yağları iyi gelebilir. Aşırı kilo kıvrım bölgelerinde şikayetleri arttırır ve tedaviyi güçleştirir.
Soru: Deriyi kaşımak sedef döküntüsüne yol açar mı?
Evet. Özellikle alevlenme dönemlerinde deriyi kaşımak, ovmak, kabukları koparmak yeni döküntülere yol açabilir.
Soru: Alkolün sedefe zararı var mı?
Aşırı alkol sedefi alevlendirebilir. Orta derecede alkol alımının sedefe bir zararı yoktur. Ancak ağızdan ilaç alan hastalarda ilaçlarla etkileşime girebilir.
Soru: Güneş sedefe iyi gelir mi?
Doğal güneş ışığının sedef üzerine olumlu etkisi vardır. Ancak yanacak kadar güneşlenmek sedefi alevlendirebilir.
Soru: Kış aylarında özel bakım gerektirir mi?
Evet. Kış aylarında nem oranının azalması derinin kurumasına ve kaşınmasına yol açar. Kaşımak da sedefi alevlendirebilir. Bu nedenle nemlendirici krem ve merhemlerin daha fazla kullanılması gerekir.
Soru: Sedef hastası hamile kalabilir mi?
Evet. Sedefin ne anneye ne de bebeğe bir zararı yoktur. Gebelik esnasında sedef iyileşme gösterebilir veya kötüleşebilir.
Soru: Sedefe yakalanacak olan insanlar biliniyor mu?
Kalıtımın hastalığın gelişiminde önemli bir rolü olmasına rağmen, sedefe kimin yakalanacağını tahmin etmek mümkün değildir. Vakaların üçte birinde ailede sedef hastalığı vardır. Ancak, tespit edilmiş bir kalıtım şekli yoktur. Deriye fiziksel travma, infeksiyonlar(farenjit), psikolojik stres ve bazı ilaçlar gibi çevresel faktörler ailesinde sedef hastalığı olmayan kişilerde bile sedefin başlamasını sağlayabilirler.
Soru: Sedefli anne babanın çocuğu sedefe yakalanır mı?
Sedef hastalığına yatkınlık ebeveynlerden çocuğa geçebilir. Ancak bu çocuğun sedef olacağı anlamına gelmez.
Soru: Stres, sıkıntı sedefe yol açar mı?
Sedefe yatkınlığı olan kişilerde psikolojik stres ve sıkıntılar sedefi başlatabilir veya var olan sedefin artışına yol açabilir.
Soru: Sedefin kesin tedavisi var mı?
Yok. Fakat, sedef lezyonlarının kaybolmasını sağlayan hem yüzeysel hem sistemik çok farklı tedaviler vardır. Sedefli bazı kişilerde aylar hatta yıllar süren kendiliğinden iyileşmeler görülür. Ancak kişide sedefe yatkınlık devam eder. Bu yüzden döküntüler, yıllar sonra bile ortaya çıkabilir.
Soru: Sedef ömrü kısaltır mı?
Hayır.
Soru: Sedef eklemleri tutar mı?
Sedefli hastaların %10-30’unda eklem hastalığı(artrit) gelişebilir. Sedef
artriti genellikle el ayak parmaklarını etkiler ve hafif seyirlidir.
Soru: Sedefli hastalar normal görevlerini yapabilir mi?
Sedefli hastaların büyük bölümü normal görevlerini yapabilir. Sedefin istenmeyen
görünüşü nedeniyle bazen kendilerine saygıları az olabilir. Sedef genellikle
toplum tarafından yanlış bilinir, bu da sosyal ilişkilerde sedeflileri utangaç
yapar. Gerginlik, kızgınlık, utangaçlık ve depresyon gibi ruhsal problemler
görülebilir. Sedef eğer hastalık görünür yerlerde ise hastanın çalışma hayatını
etkileyebilir.
Soru: Sedefin ekonomik etkisi nedir?
Sedef sürekli bir hastalıktır. Çoğu vakada sürekli tedavi gerektirir. Ilaçların maliyeti ve doktor visitleri uzun sürelidir. Ciddi vakalarda yatarak tedavi gerekebilir.
Soru: Sedefte tedavi umudu var mı?
Evet. Bu konuda günümüzde eskisinden çok daha fazla araştırma yapılıyor. Sedefin anlaşılmasında çok fazla ilerlemeler kaydedilmiştir.
Kaynaklar:
1. http://www.psoriasis.org/b500.htm
2. http://www.capederm.com/info_psoriasis.htm
3. http://www.dermnetnz.org/index.html
4. http://www.skincarephysicians.com/psoriasisnet/mythsANDfacts htm
5. http://www.aad.org/pamphlets/Psoriasis.html
6. http://www.turkderm.org/info/i19.html
7. http://www.angelfire.com/yt/psoriasis/hastalik.html
8. http://www.skincarephysicians.com/psoriasisnet/apr.htm
